Πέμπτη 13 Δεκεμβρίου 2012

Χριστόδουλος Σώζος, ο μεγαλύτερος κύπριος πολιτικός του 20ου αιώνα


100 χρόνια από τον ηρωικό θάνατο του

 

           Έκλεισαν φέτος εκατό χρόνια από τον ηρωικό θάνατο του Χριστόδουλου Σώζου. Έπεσε στις 6 Δεκεμβρίου 1912 στο Μπιζάνη έξω από τα Ιωάννινα για την απελευθέρωση της πόλης από τους Τούρκους.

Ο Κλ. Μυριανθόπουλος στο βιβλίο του «Ζωή και τάφος Χριστοδ. Σώζου» Λεμεσός 1951 λέει: «Φεύγων δια τον πόλεμον, ένα ακαταμάχητον πόθον είχε, να ενδυθή την τιμίαν στολήν του στρατιώτου να οδηγηθή εις τα πε­δία των μαχών και να πάρη το βάπτισμα του πυρός. Ο Πρωθυπουργός Βενιζέλος και άλλοι επίσημοι προσεπάθησαν να τον μεταπείσουν και να τοποθετηθη εις αλλάς εθνικάς εργασίας αλλ' ουδέν ίσχυσε να μεταβάλη την θέλησιν και την άμετάκλητον απόφασίν του. Απηρνήθη τον Δικηγόρον, τον Δήμαρχον, τον Βουλευτήν, τον Έκτελεστικόν Σύμβουλον και τα άλλα αξι­ώματα και έγινεν απλούς στρατιώτης δια να υπηρέτηση την πα­τρίδα ως ήτο ο διακαής του πόθος, το όνειρο του.»

         Έγινε έτσι ο πρώτος και ο μόνος εν ενεργεία Δήμαρχος σ΄ ολόκληρο τον ελληνισμό που ως απλός στρατιώτης πέφτει στα πεδία των μαχών, προσφέροντας στη πόλη του τη Λεμεσό που τόσο αγάπησε ακόμα μια περήφανη πρωτιά.

       Ο ιστορικός και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου Πέτρος Παπαπολυβίου που επί τριάντα χρόνια μελετά και καταγράφει την ιστορική πορεία και ζωή του Σώζου λέει : « Ήταν, πιστεύουμε, ο μόνος από τη γενιά των Κυπρίων πολι­τευτών πριν από το 1931 που μπορούσε να γίνει για την Κύπρο ένας δεύτερος Ελευθέριος Βενιζέλος. Άφησε ανεξίτηλη τη σφραγίδα του στην κυπριακή ιστορία και είχε πληθωρική δραστηριότητα, ως βουλευτής, ως δήμαρχος, ως δικηγόρος, ως συνιδρυτής του ΓΣΟ και της Ατμοπλοϊκής Εταιρείας Λεμεσού, ως άνθρω­πος. Ήταν ο πρώτος Κύπριος βουλευτής που πήγαινε στις συνεδριάσεις του Νο­μοθετικού Συμβουλίου πάντοτε άριστα προετοιμασμένος, μελετώντας τη βρετα­νική νομοθεσία και τη σύγχρονη ιστο­ρία της Αγγλίας, καταφέρνοντας έτσι να φέρνει σε δύσκολη θέση την αποικιακή κυβέρνηση. Ουσιαστικά ο Σώζος ήταν ο πρώτος που άσκησε συστηματική και ουσιαστική αντιπολίτευση εναντίον των Βρετανών εντός της Βουλής, κερδίζο­ντας και τον σεβασμό τους» γι αυτόν και τον χαρακτηρίζει ως «μακράν η μεγαλύτερη προσωπικότητα της νεότερης ιστορίας της Κύπρου του πρώτου μισού του 20οϋ αιώνα.» (αφήνοντας ίσως θέση για το δεύτερο μισό του αιώνα στον Μακάριο).

        Ο Παπαπολυβίου σε άλλο άρθρο του αναφέρει επίσης « 0 Σώζος, που είχε βρεθεί εκτός κυπριακής Βουλής το 1911, αλλά πα­ρέμενε μέλος του Εκτελεστικού Συμβουλίου, επισκέφθηκε το 1912 την Αθήνα και το Λονδίνο για πολι­τικές συναντήσεις. Έχοντας οξύ πολιτικό αισθητήριο, αφουγκρά­στηκε τα νέα δεδομένα που έφερ­ναν στην Ανατολική Με­σόγειο η κατάληψη των Δωδεκανήσων από την Ιταλία και οι επερχόμε­νες ανακατατάξεις και πολεμικές προετοιμα­σίες, στα Βαλκάνια και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Θεώρησε, λοιπόν, ότι στη συγκεκρι­μένη πολιτική συγκυρία ήταν λαν­θασμένη η εμμονή ως μόνης απαί­τησης των Ελλήνων Κυπρίων στην ένωση με την Ελλάδα, και έχοντας ως παράδειγμα το προηγούμενο της Κρήτης, υποστήριζε την εναλ­λακτική διεκδίκηση της Αυτονο­μίας της Κύπρου, ως πλησιέστερης πολιτικής επιλογής για την Ένωση. Οι πηγές που έχουμε στη διάθεση μας για την πρόταση του 1912 (που καταδικάστηκε έκτοτε στη βι­βλιογραφική εξαφάνιση) είναι λι­γοστές, ώστε να γνωρίζουμε λεπτο­μέρειες του σχεδίου του Σώζου. (Αντίθετα, υπάρχουν αρκετά στοι­χεία για την πολεμική εναντίον του.) Ξέρουμε, όμως, ότι την υπο­στήριζε ο Λαρνακέας ριζοσπάστης πολιτευτής Μιχαήλ Γ. Νικολαΐδης και ότι η υπόλοιπη πολιτική ηγεσία αντιμετώπισε την τολμηρή αιρετική πρόταση τους ως «προδοτική». Θυ­μίζουμε ότι ανάλογες σκληρές προ­σωπικές επιθέσεις ως «αυτονομιακός» είχε δεχθεί λίγα χρόνια πριν και ο Ελευθέριος Βενιζέλος στην Κρήτη, από τους πολιτικούς του αντιπάλους.»

          Οι επιθέσεις που δέχθηκε   τον πίκραναν, και σε μια επιστολή προς τον στενότερο πολιτικό του φίλο, τον «λευκό πολιτευτή, βουλευτή Ιωάννη Κυριακίδη, έγραφε καταλήγοντας, το Μάιο του 1912 για να του εξηγήσει τους λόγους που θα αρνηθεί στο αίτημα πολιτικών του αντιπάλων να παραιτηθεί:

          «Εις την Κύπρον το προδότης και πατριώτης είναι συνώνυμα και έχασαν και τα δύο την σημασίαν των σήμερον. Ο πολιτευόμενος σήμερον ονομάζεται πατριώτης, αύριον προδότης, και μεθαύριον υπερπατριώτης».

         Ως Δήμαρχος Λεμεσού, μπορεί δίκαια και για πολλούς λόγους να θεωρηθεί, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, ως ο σημαντικότερος μέχρι σήμερα Δήμαρχος Λεμεσού και έχει άλλωστε χαρακτηρισθεί και ως ο «Μέγας Αναμορφωτής» της.

Στα χρόνια της δημαρχίας του Σώζου με το όραμα που είχε και πραγματοποίησε σε σημαντικά έργα και καινοτομίες για τα δεδομένα της εποχής, η Λεμεσός άλλαξε κυριολεκτικά όψη. Επί των ημερών της δημαρχίας του η Λεμεσός γίνεται μια σύγχρονη ευρωπαϊκή πόλη.                                                                                 

       Μερικά από τα έργα αυτά είναι:

       Ο ηλεκτροφωτισμός των δρόμων, ο πρώτος από τις υπόλοιπες πόλεις της Κύπρου, η έναρξη των έργων για την κατασκευή της προκυμαίας της Λεμεσού, τα σημαντικά αντιπλημμυρικά έργα που την έσωσαν σε μεγάλο βαθμό από τη μάστιγα των πλημμυρών που την ταλαιπωρούσαν εκατοντάδες χρόνια, η κατασκευή νέων δρόμων και επίστρωση όλων των δρόμων της Λεμεσού με άσφαλτο καθώς και η ονομασία όλων των οδών της πόλεως.

       Η κατασκευή, ανέγερση καφενείου, δενδροφύτευση και επίπλωση με παγκάκια του Δημοτικού Κήπου που θεωρήθηκε τότε ως ο ωραιότερος της Ανατολής και ο στολισμός του με αγάλματα που εισήγαγε από την Ελλάδα.

        Η δημιουργία δημοτικής φιλαρμονικής που έδιδε κάθε Κυριακή κονσέρτα μέσα στον  Δημ. Κήπο σε ειδικό χώρο που διαμόρφωσε, προσφέροντας ποιοτική ψυχαγωγία τους δημότες του.

        Κτίζει επίσης καινούργια αποβάθρα ειδικά για την εξαγωγή οίνων και σταφίδων. Έβαλε τάξη στα οικονομικά του Δήμου απαιτώντας και επιτυγχάνοντας να χαρισθεί το υπόλοιπο του δανείου για τα αντιπλημμυρικά έργα από την αποικιοκρατική διακυβέρνηση και την ενοποίηση των δανείων του Δήμου.                           

         Μεριμνά και βάζει αυστηρούς κανονισμούς για την καθαριότητα της πόλης και δημιουργεί σύγχρονο χοιροσφαγείο. Αυστηρός αλλά και δίκαιος, στην εφαρμογή των κανονισμών αυτών και των νόμων δεν δίστασε να οδηγήσει και τον ίδιο τον πατέρα του ακόμα για κάποιο σχετικό παράπτωμα!                                                                                                              

        Εκτός από επιτυχημένος δικηγόρος και  προοδευτικός πολιτευτής και βουλευτής υπήρξε και ρηξικέλευθος επιχειρηματίας. Μαζί με άλλους τρεις προοδευτικούς λεμεσιανούς υπήρξε συνιδρυτής, το 1901, της Λαϊκής Τράπεζας Λεμεσού  (αρχικά ως Λαϊκό Ταμιευτήριο) και συνέβαλε σημαντικά στη δημιουργία της πρώτης καθαρά κυπριακής πλοιοκτήτριας –ναυτιλιακής  εταιρείας, της Ατμοπλοϊκής Εταιρείας Λεμεσού (1905-06).                                                                                                                                                                              Το 1911 διοργάνωσε την πρώτη Παγκύπρια Γεωργική και Βιομηχανική Έκθεση της Κύπρου.  Από τις ευγενέστερες μορφές της Κύπρου αγαπήθηκε και εκτιμήθηκε ακόμα και από τους πολιτικούς του αντιπάλους, οι οποίοι αναγνώρισαν τη μεγαλοσύνη του.     

 Η πόλη των Ιωαννίνων σε ένδειξη ευγνωμοσύνης για τη θυσία του στην απελευθέρωση της, έδωσε το όνομα του σε δρόμο της ενώ πριν δώδεκα χρόνια έστησε και προτομή του στις όχθες της λίμνης της.


 

ΦΩΤΟ 1  Χριστόδουλος Σώζος


ΦΩΤΟ 3 Η Δημοτική Φιλαρμονική με τον μαέστρο της Καλλιγέρη

 
ΦΩΤΟ 4 Ο Δημόσιος Κήπος της Λεμεσού σε καρτ ποστάλ της εποχής.  Στο βάθος διακρίνεται η εξέδρα των συναυλιών που σήμερα στήνεται το πατητήρι στη Γιορτή του Κρασιού και ένα από τα αγάλματα.

 
ΦΩΤΟ 5 Αγάλματα στον Κήπο. Στη φωτογραφία διακρίνεται ο ίδιος ο Σώζος με συνεργάτη του να καμαρώνει τα έργα κατασκευής του Δημ. Κήπου.

 
ΦΩΤΟ 6 Από τη τελετή των αποκαλυπτηρίων της προτομής του στην όχθη της λίμνης των Ιωαννίνων.

Πέμπτη 6 Δεκεμβρίου 2012

Περάστε κόσμε!


 
Μπήκαμε για καλά στη εορταστική περίοδο. Οι φωτεινές γιρλάντες και τα χριστουγεννιάτικα δέντρα στους δρόμους άναψαν και οι βιτρίνες των μαγαζιών στολιστήκαν και περιμένουν τη πελατεία εν μέσω οδυνηρής οικονομικής κρίσης. Όμως, έλλειψη χρημάτων στάση εμπορίου.

«Τούτες τις άγιες μέρες» όπως, τυπικά πια, συνηθίσαμε  να  λέμε, τα πάντα, χρόνια τώρα, περιστρέφονται γύρω από τα ψώνια, τα δώρα και τις προετοιμασίες για τα  χλιδάτα μας ρεβεγιόν και τα σπάταλα δείπνα. Το εμπόριο σε απόλυτη θεοποίηση και όχι η ενανθρώπιση του Θεού, ήταν οι πρωταρχικές μας αξίες στην σύγχρονη κοινωνία της υπερκατανάλωσης. Όμως αυτά που ξέραμε σε άλλες εποχές τέτοιες μέρες θα πρέπει άραγε να τα ξεχάσουμε;

Το εμπόριο και η αγορά για να κινηθεί απαιτεί βέβαια και τα μέσα προβολής και προώθησης τους. Φέτος το εμπόριο θα χρειαστεί σίγουρα ακόμα περισσότερες προσπάθειες για να πείσουν ένα καταναλωτή που, είτε δεν έχει είτε κι αν έχει, από το ψυχολογικό κλίμα που δημιουργείται καθημερινά όλο και περισσότερο, μαζεύεται και δεν ξοδεύει.

Τα ίδια όμως τα μέσα που δημιουργούν, δίκαια ή άδικα, αλλά σίγουρα υπερβαλλόντως, αυτό το κλίμα από την άλλη περιμένουν κι αυτά την πολυπόθητη διαφήμιση που θα επιτρέψει και σ αυτά την επιβίωση τους η οποία διαγράφεται επίσης ζοφερή κι αβέβαιη.

 Σήμερα, ευτυχώς ή δυστυχώς, τα μέσα αυτά διαφήμισης και προβολής προσφέρονται  άπειρα και πολυποίκιλα. Τα «μίντια» προσφέρονται –με το αζημίωτο βέβαια- να διαμεσολαβήσουν μεταξύ παραγωγής και καταναλωτή για να  κινηθεί το μουδιασμένο εμπόριο. Ακόμα και με παραπλανητικές και με ηθικά ανεπίτρεπτες συχνά  μεθόδους. Φτάνει αυτές να εξυπηρετούν τον στόχο τους.

Ήταν εποχές όπου όλα αυτά δεν υπήρχαν και όμως οι άνθρωποι, φτωχοί και ολιγαρκείς οι περισσότεροι, ίσως να ήταν και πιο  ευτυχισμένοι.

Στο τέλος λοιπόν του 19ου αιώνα και αρχές του 20ου, στη Λεμεσό οι εφημερίδες, ήταν το μοναδικό μέσο διαφήμισης και προβολής των αναγκών της αγοράς κι αυτές δύο- τρεις  όλες κι όλες. Για διαφημιστές ούτε που να το σκέφτεστε βέβαια.

Υπήρχαν όμως ποιητές! Και μάλιστα ποιητές του ύψους ενός εθνικού ποιητή του, Βασίλη Μιχαηλίδη που όμως ζούσε μέσα στην φτώχεια και την ανέχεια και για να συμπληρώνει τον πενιχρό μισθό που του έδιδε το Δημαρχείο της πόλης ως νοσοκόμου, φαρμακοποιού και υγειονομικού επιθεωρητή, στο τέλος  αναγκαζόταν, ανώνυμα βέβαια, να λειτουργεί ως ένα είδος πρωτόγονου και αφελούς ίσως διαφημιστή και να φτιάχνει έμμετρες διαφημίσεις για λογαριασμό εμπόρων της Λεμεσού που δημοσιεύονται στον τύπο της εποχής υπό μορφή ανακοίνωσης-διαφήμισης.

Απολαύστε λοιπόν δύο από τις πάρα πολλές που βρίσκουμε διάσπαρτες στον τύπο της πόλης μας την εποχή εκείνη. Τα λεμεσιανά εμπορικά καταστήματα του Ιωαννίδη και του Αγαθάγγελου διέθεταν τα πάντα για βρώσιν, πόσιν, ομορφιά και πάσα νόσο…:

 «Αγγελία όπως-όπως

Να τη μαθ’ όλος ο τόπος.

Σαπούνια ωραιότατα και μυρωδιές ωραίες
π’ αυτά που νέες κάμνουσι και αυτές τις πλέον γραίες.
Σαπούνια πικραμύγδαλο, βιολέττα, γλυκερίνη,
που εις το δέρμα τίποτα κηλίδας δεν αφήνει.
Όλα τα είδη παστιλλιών και μέντας για το βήχα
και εν ωραιότατον υγρόν να μεγαλών’ η τρίχα.
Σκόνιν δια κάθε δόντι σαπημένο είτε μη,
και ωραιοτάτην πούτρα
δια κάθε είδους μούτρα
σε συμφέρουσαν τιμή.
Ωραιότατα για γάμους και κηδείας κουφεττάκια.
Πριλαντίν για τους σπανούς για να βγάλουνε μουστάκια
Κοσμετίκ για μουστακάδες να τα κάμουνε οξείες.
Αμμονίακον ωραίον δια τες αποπληξίες.
«Μέλισσαν» λαμπρόν υγρόν δια τας στενοχωρίας
και Κολκρέμ ως βαζελίνας δια τας Κομ-ιλ-φό Κυρίας
Έφερε στο μαγαζί του ο σιορ Ιωαννίδης
Π’ άλλο είναι να τ’ ακούς κι άλλο είναι να τον  ίδεις.
Κι αντιπρόσωπος τυγχάνει σε μιαν τράπεζαν γνωστήν
του Κου Α. Πρασίνου, εις τον κόσμον ξακουστήν.»
(Εφημερίδα  Σάλπιγξ 11.10.1903. Υπογραφή με το ψευδώνυμο «Ένας»).

 
«Ειδοποίησις σπουδαία και πουμπουριστή συνάμα
Και αληθινή σαν άγιος κι όχι ψεύτικη ρεκλάμα.

 Βούτυρον λαμπρόν για μπρέκφαστ και λαμπρά πισκοτ’ αφράτα
και φαγώσιμα ακόμα πλείστα σε κουτιά βαλμένα
που’ναι και εις την Αγγλίαν και παντού επαινεμένα.
Στερεούς λαμπρούς σουγιάδες, όπου κόβουν σαν ξουράφι
στερεούς σαν το διαμάντι, βαρετούς σαν το χρυσάφι
και πορτομονέ που κρύβουν τον παρά από τους κλέφτες.
Άλμπουμ για φωτογραφίες και περίφημους καθρέφτες.
Μυρωδιές για τες κυρίες και διάφορα λουλούδια
και ποιότητος αρίστης  σε πολύ κομψά ποτζούδια.
Εκλεκτά λαμπρά σαπούνια που μοσχοβολούν οι τόποι
όπου τα θαυμάζουν όλοι και Ανατολή κ’ Ευρώπη.
Της πρωτοχρονιάς παιγνίδια που χαρίζουν στα παιδάκια.
Σέλλες δια τους αππάρους και για πιάνα τραπεζάκια.
Όλ’ αυτά είν’ εξ Αγγλίας από μέσ’ απ’ το Λονδίνον
από την πηγήν που βγαίνει πάντοτε το πράγμα φίνον.
Τρέξατε στ’ Αγαθαγγέλου να τα βρείτε μαζωμένα
κι αν αργήσετε ολίγον τότε θάναι πουλημένα.»
(Εφημερίδα Σάλπιγξ 19.12.1898)









 Ο εθνικός μας ποιητής και…διαφημιστής Βασίλης Μιχαηλίδης   

 
 
 
 
 
 
 
 «Σαπούνια πικραμύγδαλο, βιολέττα, γλυκερίνη, Που εις το δέρμα τίποτα κηλίδας δεν αφήνει»

 
 
 
 
 
 
 
 
 
« Όλα τα είδη παστιλλιών και μέντας για το βήχα»

 
 
 
 
 
 
 
 
                                 «Της πρωτοχρονιάς παιγνίδια που χαρίζουν στα παιδάκια».






«Βαζελίνας δια τας Κομ-ιλ-φό (καθώς πρέπει) Κυρίας»

 
 
 
 
   
 
 
 
 
 
 
«Και ωραιοτάτην πούτρα δια κάθε είδους μούτρα»

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
«Μυρωδιές για τες κυρίες και διάφορα λουλούδια
και ποιότητος αρίστης  σε πολύ κομψά ποτζούδια.»

 
 
 
 
 
 
                                              «Σκόνιν δια κάθε δόντι σαπημένο είτε μη»

Πέμπτη 29 Νοεμβρίου 2012

Οικονομική κρίση στη Λεμεσό και στη δεκαετία του ’20.

Ένα σημαδιακό άρθρο του Ν.Κλ. Λανίτη

   Η δεκαετία του 1920 ακολουθώντας και την παγκόσμια οικονομική ύφεση αλλά και άλλους ενδογενείς παράγοντες όπως οι βαριές και άδικες φορολογίες που επιβάλλει η αγγλικά κατοχή, τα μεγάλα αγροτικά χρέη αλλά και  η μάστιγα της εποχής, η τοκογλυφία (όχι από τις τράπεζες τότε…) από επαγγελματίες τοκογλύφους οδηγούν σε μεγάλη κρίση το λαό. Κρίση που θα οδηγήσει σε εξαθλίωση των μικροαστών και των αγροτών, θα δημιουργήσει οικονομικές ανισότητες και θα καταλήξει στο αποτυχημένο κίνημα των τον Οκτώβρη του 1931  ως μια εθνική αλλά και κοινωνική ταυτόχρονα επανάσταση.

Όμως παρόλα αυτά, από τη δεκαετία ήδη του 1910 αρχίζει μια οικονομική και κοινωνική διαφοροποίηση, που ολοκληρώνεται στο μεσοπόλεμο, κυρίως με τη βιομηχανική επεξεργασία οίνων και οινοπνευμάτων, με τα πρώτα μεγάλα καπνεργοστάσια, τη λειτουργία Κεραμείου και Μηχανουργείου – Χυτηρίου, τη σταδιακή δημιουργία εύρωστων εμπορικών οικογενειών και την εκμετάλλευση του αμιαντωρυχείου Τροόδους και του μεταλλείου της Καλαβασού.

Στα χρόνια του Α’ Παγκοσμίου πολέμου και στο μεσοπόλεμο, οι διακυμάνσεις της Οικονομίας προκάλεσαν μεγάλες ανακατατάξεις και πολλές πτωχεύσεις, αφού ο περιορισμός του εξωτερικού εμπορίου και των εξαγωγών, στα 1914-1918, και η οικονομική κρίση του 1929-1933 επέφεραν δραματική πτώση στις τιμές των αγροτικών προϊόντων. Σταθμό εξαιρετικής σημασίας αποτελεί η ίδρυση το 1926 της ΚΕΟΟ (Κυπριακή Εταιρεία Οίνων και Οινοπνευμάτων), με σύγχρονα εργοστάσια, και πρόεδρο του Συμβουλίου της τον Ν. Π. Λανίτη, δεσπόζουσα φυσιογνωμία της οικονομικής ζωής της πόλης αυτήν την περίοδο.

Μέσα σ αυτό το κλίμα η εφημερίδα της Λευκωσίας «Ελευθερία»  ξεκινά μεγάλη έρευνα σε μια σειρά από άρθρα με απόψεις επωνύμων Κυπρίων για τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε η κυπριακή οικονομία και τα μέτρα που θα πρέπει να ληφθούν.

Ανάμεσα στις προσωπικότητες αυτές καταθέτει τις απόψεις του και ο γνωστός λεμεσιανό δικηγόρος και βουλευτής N. Kλ. Λανίτης που αναφέρει ενδεικτικά στο άρθρο του: 

Ελευθερία 16 Οκτωβρίου 1926-Tο Οικονομικό Πρόβλημα Έρευνα της Ελευθερίας, γνώμαι διαφόρων προσώπων. H γνώμη του N.Kλ. Λανίτη.

H οικονομική οπισθοδρόμηση, όπως την λέτε εσείς, ή η οικονομική καταστροφή, όπως την λέω εγώ, του δυστυχισμένου αυτού τόπου, δύναται μόνον να αποκοπή ως εξής:

H πτωχή, η πενομένη, η επαιτούσα Kύπρος, είναι πλούσια, πλούσια εις γην εριβώλακα, εις θησαυρούς μεταλλίων, εις προϊόντα·  ελλείπουν ο νους και τα κεφάλαια· φέρετε τα αυτά και η καταστροφή ανεκόπη. O κυπριακός νους δια επιχειρήσεις είναι περιορισμένος· τοκογλυφία, μπακάλικον, παληοδέφτερα· καθένας που ξεύρει να γράφει το όνομά του, ενίοτε και χωρίς να ξεύρη γίνεται έμπορος και μετ’ολίγον και εμπορικός οίκος, αρκεί να βάλει και μιαν τηλεγραφικήν διεύθυνσιν και να έχει και ταχυδρομικόν κιβώτιον. Kαθένας είναι και βιομήχανος. Eυρήκαμεν κοκκινόχωμαν, ας κάμωμεν Kεραμείον. Έχομεν κρασίν μάτσουκον, αντιστάσεως μη ούσης γίνεται grave.

Θέλομεν λοιπόν νουν απ’έξω. “Eίσθε αίωνας πίσω από εμάς” έλεγεν επιστήμονας εκ Bώλου. Tα κρασιά μας άλλοτε τα καλλίτερα σήμερον έγιναν τα χειρότερα του κόσμου, αφού εξακολουθούμεν να μεταχειριζώμεθα τα βρωμόποδα μας ως πιεστήριον. Oιονδήποτε περί Kύπρου  βιβλίον αν ανοίξητε, θα σας είπη δια τον υποχθόνιον πλούτον της· ποιος Kυπριακός νους εσκέφθη να τον αναζητήση; Ένας ξένος, ο Tρομπέτας ήκουσε τυχαίως ότι μια περιοχή του  Tροόδους λέγεται Aμίαντος· αμέσως ανεύρε το μεταλλείο του Aμιάντου. O Kαίσαρ Tρομπέτας είναι εις των μέγιστων ευεργετών της Kύπρου. Hκολούθησεν η Σκουριώτισσα. Mε Ελληνικά κεφάλαια ανασκάπτεται το Mιτσερόν. εάν το Mιτσερον επιτύχη, η μεγαλουργός Αθηναϊκή εταιρεία θα δώση νέαν ζωήν εις όλην την Kύπρον. είμαι βέβαιος ότι η Αμμόχωστος θα ίδη αμέσως εργοστάσιον χημικών λιπασμάτων. Mεγαλεπίβολος εμπορικός οίκος της Λεμεσού, οι κύριοι N.Π.Λανίτης και Σία ενέπνευσεν εις την κολοσσιαίαν Eταιρείαν Oίνων και Oινοπνευμάτων των Aθηνών την ιδέαν της εκμεταλλεύσεως των κυπριακών σταφυλών, εστήθη τέλειον μεγαλειώδες εργοστάσιον εις το Πέρα Πεδί. Θα ακολουθήση και δεύτερον.

Nους λοιπόν έξωθεν και κεφάλαια έξωθεν. Από την Eλλάδα της οποίας η βιομηχανική κυρίως πρόοδος  και η γεωργική σήμερον ακμή καταπλήττει τον κόσμον, από την Eλλάδα δια την οποίαν ο πόνος μας είναι και ιδικός της πόνος, ας γίνη προσπάθεια να αναζητηθεί ο νους και το κεφάλαιον. Θα φέρουν νέαν ζωήν και κυρίως νέαν πνοήν εις την Kύπρον. Είμεθα ακόμη εδώ εις όλα εις το σκότος του παρελθόντος. Δεν είμεθα καθόλου συγχρονισμένοι, έχομεν ανάγκην να μας κινήσουν, να μας διδάξουν, να μας ανοίξουν τα μάτια, να μας λανσάρουν μέσα εις τας μεγάλας λεωφόρους της προόδου και του πολιτισμού. Όταν τούτο γίνη θα ανοιχθούν τα δειλά και συντηρητικά και πανικόβλητα κυπριακά κεφάλαια τα οποία φυγόντα από τα κομποδέματα των πολλών εστοιβάχθησαν εις τα χρηματοκιβώτια των ολίγων.»

Ας δούμε λίγα περί της ιδρύσεως της ΚΕΟΟ που στη συνέχεια μετονομάζεται σε ΚΕΟ.

Η σημασία της για τη βιομηχανική ιστορια του τόπου μας είναι τεράστια και αποτέλεσε για δεκάδες χρόνια η πρώτη και μεγαλύτερη βιομηχανία της Κύπρου.

 Το εργοστάσιο στο Πέρα Πεδί που ίδρυσε το 1891 η αγγλική εταιρεία Centaur Wine and Spirits Company αφού πέρασε διαδοχικά σε διάφορα ιδιοκτησιακά καθεστώτα και κλείνει το 1926 αγοράζεται από την νεοϊδρυθείσα εταιρεία ΚΕΟΟ με πρόεδρο τον μεγαλοεπιχειρηματία Ν. Π. Λανίτη με τη συμμετοχή και της Ελληνικής εταιρείας Οίνων και Οινοπνευματωδών. Και όπως λέει και ο Ν. Κλ. Λανίτης πράγματι στο τέλος του 1928 λειτουργεί και το  δεύτερο εργοστάσιο της στη Λεμεσό στο χώρο του πρώτου παλιού Παντοπωλείου (δίπλα στο μετέπειτα δεύτερο μικρό Παντοπωλείο που σήμερα μετατράπηκε σε θέατρο).Μερικά παλιά κτίρια του που βλέπουν προς την οδό Ειρήνης (τότε Βικτωρίας) απέναντι από το Κάστρο κατεδαφίζονται και κτίζονται σύγχρονα γραφεία όπως τα ξέρουμε και σήμερα. Την ίδια χρονιά ιδρύεται και το εργοστάσιο στη Μαλλιά.

Η παραγωγη εμφιαλωμένου κρασιού στο Πέρα Πεδί αρχίζει και το Δ.Σ της Eταιρείας στην πέμπτη του συνεδρίαση που έλαβε χώρα στη Λεμεσό στις 7 Aπριλίου 1927 αποφασίζει:

« όπως εις μεν τον λευκόν οίνον δοθή το όνομα Bεραγγέρα, συζύγου Pιχάρδου του Λεοντόθυμου, ης οι γάμοι εγένοντο εν τινι παρεκκλησίω εν τω φρουρίω Λεμεσού μετά την κατάληψιν της Nήσου υπό του Pιχάρδου του A’ βασιλέως της Aγγλίας κατά το 1191 μετά του στέμματος Nορμανδίας, Γαλλίας.  Eις δε τον ερυθρόν οίνον το όνομα Oθέλλος, ού σώζεται μέχρι σήμερον εν Aμμοχώστω ο πύργος ονομαζόμενος “Πύργος του Oθέλλου” με την εικόνα του πύργου επί της φιάλης

 

 
 
 
Φώτο 1.  Ν. Κλ. Λανίτης

Φώτο 2.  Ν. Π. Λανίτης ιδρυτής της ΚΕΟ

Φώτο 3.  Το πρώτο εργοστάσιο της ΚΕΟ απέναντι από το Κάστρο

Φώτο 4.  Άμαξα διανομής προϊόντων ΚΕΟ

Φώτο 5.  «Εις δε τον ερυθρόν οίνον το όνομα Oθέλλος». Η πρώτη ετικέτα του 1927 όπως δημοσιεύτηκε στις 24 Ιουνίου 1927 στην εφημερίδα της κυβέρνησης για κατοχύρωση..

Φώτο 6. Τα ορυχεία του Αμιάντου.

Φώτο 7. Λίγο μετά που γράφτηκε το άρθρο του Ν. Κλ. Λανίτη λειτουργεί και ο εναέριος που μεταφέρει το μετάλλευμα από το Τρόοδος στην παραλία της Λεμεσού για εξαγωγή.

Τρίτη 27 Νοεμβρίου 2012

Η Λεμεσός με τα νώτα στραμμένα στη θάλασσα


Με πρόφαση την επιστροφή στη Λεμεσό ενός παλιού του φίλου από την Αίγυπτο, ο Ι. Α. Τριτοφτίδης μόνιμος επιφυλλιδογράφος της εφημερίδας «Αλήθεια» μας δίνει τη φορά αυτή, στην έκδοση της ημερομηνίας 20 Ιουλίου 1923 ( 100 σχεδόν  χρόνια πριν), μέσα από ένα γλαφυρό και παραστατικό άλλα και με αρκετή δόση λεπτού χιούμορ, το κλίμα μιας εποχής στη Λεμεσό αυτής της δεκαετίας του ΄20, συγκρίνοντας το μάλιστα με αυτό του τέλους του 19ου αιώνα. Το κείμενο είναι μακροσκελές και λεπτομερές. Σας μεταφέρουμε εδώ μόνο μικρά αποσπάσματα:

 «Κάποιος που απουσίασε κάμποσα χρόνια στο εξωτερικό, μας επανήλθε με το προτελευταίο βαπόρι για να δροσιστεί κι αυτός από τα Αιγυπτιακά χαμψίνια στα δικά μας βουνά και τες Κυπριώτικες εξοχές. Όταν έφευγε απ’ εδώ ήταν η εποχή εκείνη που η Λεμεσός είχε περιφρονητικά τα νώτα της στραμμένα προς την θάλασσαν, ο δε Δημόσιος Κήπος ήτα ένα  χωράφι ιδιωτικό πολύ έξω από την πόλιν. Ήτο η εποχή που τα νερά της θάλασσας μας διέσχιζαν τα αξέχαστα βαπόρια της Έισα-Μίνορ Κόμπανι, η «Χίλντα», η «Φορτούνα», η «Ελπίδα» και που από το παντοπουλείον της Κουνναπιάς επέστρεφεν ένας με το καλάθι γεμάτο και ρέστα ακόμη στο χέρι από το σελίνι που προώριζε για την διατροφήν του. Σήμερον όμως που  μας επανέρχεται με την διπλή χρυσή καδένα και το μαύρο από έβενο μπαστούνι με την  χρυσή λαβή, με τα δακτυλίδια του στα δάκτυλα και τες Αιγυπτιακές στο πορτφεϊγ του, τίποτε από την περασμένη του ζωή που είξευρε, δεν βρίσκει. Αραιωμένες μόνο κατά φάλαγγες των γνωστών του και αγνώριστες πολλές της πόλης τοποθεσίες, αφού ψάχνει να βρή το σπίτι του Δασκάλου του Αντρέα, την προεξοχή του Σκαρνούφα, του Ταλιαδώρου το χάνι, του Σίννου τα Καμηλαριά, με τόσην επιμονή και με τόσην επιθυμίαν όσην έχει ο επισκεπτόμενος το Κάϊρον να αντικρύση τες Πυραμίδες και την Σφίγγα»…


«- Όλα αυτά φίλε μου, ανάγονται εις την Ιστορίαν, του είπα: το απόγευμα σε περιμένω στην «Βιέννη» για να κάνουμε μια βόλτα μαζί…

  Εις τας 5 ½  συναντήθημεν και σαν καλός ξεναγός με ένα αμάξι που πήρα από τον σταθμόν της παραλίας διηυθύνθημεν το πρώτον προς το Κομισαριάτο: του ήτο γνωστόν το μέρος αφού άγει την ηλικίαν της εδώ αγγλικής κατοχής, του έκαμεν αίσθησιν η τόση νέκρα αφού ενυπάρχει εκεί τόση φυσική ζωή»…

« Εθαύμασε κατόπιν το Παντοπουλείον μα δεν μπόρεσε και πάλιν να μη αφήση ένα απορίας μουρμούρισμα και ένα θαυμασμού ξεφωνητό όταν, πριν να το διαψεύσω, εφαντάσθηκεν ότι το περιτοίχισμα εκείνο της πλατείας με τους τζίγκους και τους τενεκκέδες εχρησίμευε για μάνδρισμα των προβάτων των αγομένων επί σφαγήν.

Περάσαμεν κατόπιν την προκυμαίαν καθ’ όλην αυτής την έκτασιν, από του σταθμού των αμαξών μέχρι του μέρους αυτής το οποίον τόσον συχνά το τελωνείον χρησιμοποιεί δι’ αποθήκην και εθαυμάσαμεν μαζί τον φλοίσβον του κύματος και το μωσαϊκόν του κόσμου του καθισμένου εκεί, μα και συγχρόνως  την ιδιότροπην αντίληψιν να αναμιγνύεται προς την έκθεσιν του ωραιόκοσμου εκείνου και η έκθεσις τόσων επίπλων, μεταχειρισμένων σκευών  διαλαλουμένων   προς πώλησιν υπό τους ήχους  της φιλαρμονικής με την διαπεραστικήν φωνήν του κάθε πλανώδιου τελλάλη και τα απαίσια τελλαλίσματα του και προς την περιπατητικήν παρέλασιν η οικτρά  τοιαύτη των επαιτούντων πτωχών και των κάθε ακόμη εκμεταλλευτών των σωματικώς αναπήρων.

Καταμετρήσαμεν μαζί την αποβάθραν με τους αλερετουριστάς θαυμαστάς της και εδώ εθαυμάσαμεν την αντοχήν των ποδών των ενδιαφερομένων, αμφοτέρων των φύλων,  οι οποίοι επί 3 και 4 ακόμη ώρας πηγαινοέρχονται χωρίς να προσέχωσιν ή να λαμβάνουσιν υπ’ όψιν των τα διανυόμενα χιλιόμετρα, αλλά μονάχα των οφθαλμών τας οπτικάς ακτίνας και των χειλέων τας σπασμώδεις κινήσεις επισφραγιζομένης κατ’ αυτόν τον τρόπον και της ιατρικής αληθείας ότι το ιώδιον ωφελεί την κυκλοφορίαν»

 
 

 
 
 
 
 
 
 
  Ιωάννης Τριτοφτίδης










Όταν έφευγε απ’ εδώ ήταν η εποχή εκείνη που η Λεμεσός είχε περιφρονητικά τα νώτα της στραμμένα προς την θάλασσαν.(Λεμεσός τέλη του 19ου αιώνα)

 
«Το απόγευμα σε περιμένω στην  Βιέννη». Ξενοδοχείο GRAND  HOTEL VIENNA, κατόπιν CONTINETAL (Αρχείο Χρ. Σεργίδη)

 
… «διηυθύνθημεν το πρώτον προς το Κομισαριάτο»…

 
«Περάσαμεν κατόπιν την προκυμαίαν καθ’ όλην αυτής την έκτασιν, από του σταθμού των αμαξών μέχρι του μέρους αυτής το οποίον τόσον συχνά το τελωνείον χρησιμοποιεί δι’ αποθήκην».

 
… «εθαυμάσαμεν μαζί τον φλοίσβον του κύματος και το μωσαϊκόν του κόσμου του καθισμένου εκεί…» (Φωτογραφία 1924, αρχείου Τάσου Ανδρέου)

 
… «την αποβάθραν με τους αλερετουριστάς θαυμαστά της,  οι οποίοι επί 3 και 4 ακόμη ώρας πηγαινοέρχονται».

 

Πέμπτη 15 Νοεμβρίου 2012

1931: Μια διάλεξη «περί της ρυμοτομίας και εμφανίσεως Κυπριακών πόλεων»



Αυτή η πόλη ταλαιπωρείται αφάνταστα και προσπαθεί να βρει τον χαρακτήρα και την ταυτότητα της εξ αιτίας εγκληματικής αδιαφορίας και ολιγωρίας ιδιαίτερα τα τελευταία 50 χρόνια. Αναπτύχθηκε και μεγάλωσε υδροκέφαλα χωρίς προγραμματισμό και όραμα. Και όμως υπήρξαν οραματιστές και σώφρονες, επιφανείς πολίτες που έγκαιρα και με αποτελεσματικές εισηγήσεις  που αν εισακούοντα ίσως να προλαβαίναμε το έγκλημα που έγινε εις βάρος της.

Προηγήθηκε βέβαια και η περίοδος της αγγλικής  αποικιοκρατίας  που κάθε άλλο παρά έγνοια είχε για την ορθολογιστική ανάπτυξη της.

Κτίσαμε άναρχα, «αναπτυχθήκαμε» καταστρέφοντας και όταν ξυπνήσαμε ήταν αργά: «Στερνή μου γνώση να σε είχα πρώτα.»

Σήμερα η Λεμεσός βρίσκεται σε οργασμό έργων για να αποκατασταθεί το χαμένο της πρόσωπο και να κερδηθεί το χαμένο έδαφος τόσων δεκαετιών αδράνειας ή ακόμα χειρότερα, λανθασμένων πολιτικών και χειρισμών.

Το  κείμενο  που ακολουθεί, από την εφημερίδα «Αλήθεια» της Λεμεσού ημερομηνίας 28 Αυγούστου 1931,  είναι σημαδιακό και θα μπορούσε να είναι καθοριστικό αν τότε το εξακολουθούσαμε. Ανήκει στο μεγάλο τέκνο της Λεμεσού, τον ρηξικέλευθο και οραματιστή σε πολλά θέματα, Γεώργιο Φραγκούδη, για τον οποίο μιλήσαμε κι άλλοτε από τη σελίδα αυτή. Εκτός των άλλων πολλών δραστηριοτήτων του, πολιτειολόγος, πολιτικός, δικηγόρος, συγγραφέας  κ.λ.π. ασχολείτο και με τη ρυμοτομία των πόλεων καταρτίζοντας μάλιστα το πολεοδομικό σχέδιο της δεύτερης του πόλης, της Καλλιθέας, που αποτελούσε για την εποχή του ( δεκαετία του 1920-30) μια επαναστατική πρόοδο στην Ελλάδα.

Ας δούμε το δημοσίευμα λοιπόν:

«ΜΙΑ ΔΙΑΛΕΞΙΣ ΕΙΣ ΠΛΑΤΡΕΣ

Επ’ ευκαιρία της εν Κύπρω παρουσίας του γνωστού δημοσιολόγου κ. Γεωργίου Σ. Φραγκούδη ο Δήμος Λεμεσού παρεκάλεσε αυτον όπως δώση μίαν διάλεξιν.

Ο κ. Φραγκούδης απεδέχθη την πρόσκλησιν και την πρωίαν της παρελθούσης Κυριακής ωμίλησεν εις το εν Πλάτραις ξενοδοχείον του κ. Ιωαννίδη, γνωστού όντος ότι εκεί κάθε Κυριακή μαζεύεται πλείστος κόσμος εξ όλων των πόλεων της Κύπρου.

Το θέμα της διαλέξεως του ήτο «περί της Ρυμοτομίας και εμφανίσεως Κυπριακών πόλεων». Την διάλεξιν  παρηκολούθησαν όλοι σχεδόν οι Δήμαρχοι της Κύπρου ως και πολύς κόσμος εξ αμφοτέρων των φύλων.

Τον ρήτορα επαρουσίασε εις το κοινόν δι’ ολίγων θερμών λέξεων ο αντιδήμαρχος Λεμεσού κ. Σωκράτης Τορναρίτης.

Όλαι αι πόλεις της Κύπρου είπε ο κ. Φραγκούδης θα είνε εις αιωνίαν καταδίκην  την στιγμήν κατά την οποίαν οι Δήμοι και η Κυβέρνησις δεν φανώσιν αυστηρότατοι εις το ζήτημα της ρυμοτομίας. Εις άλλα μέρη πριν κτίσουν μιαν πόλιν φροντίζουν πρώτον δια την ρυμοτομίαν της.

Εδώ στην Κύπρον επειδή οι ΄Αγγλοι δεν διακρίνονται δια καλλωπιστικάς τάσεις το ζήτημα της ρυμοτομίας  παρημελήθη. Αυτό όμως δεν συμβαίνει και εις την Γαλλίαν.

Απαραίτητον θεωρεί την ίδρυσιν ενός επισήμου «Γραφείου Σχεδίων πόλεων και  κωμοπόλεων». Και  την στιγμήν κατα την οποίαν η Κυβέρνησις θα αρνηθεί την ίδρυσιν και υποστήριξιν τοιούτου Γραφείου οφείλουν  οι Δήμοι των πόλεων και κωμοπόλεων να το αναλάβουν.

Εκάκισε το σύστημα μερικών καταστηματαρχών οίτινες χρησιμοποιούν δι’ επιγραφάς των καταστημάτων των μη ελληνικά ονόματα, ως οι πλείστοι των αγοραστών να μην ήσαν ΄Ελληνες. Επέστησε την προσοχήν  του Δήμου εις το ζήτημα αυτό.

Ετόνισεν ως απόλυτον ανάγκην δια τας πόλεις της Κύπρου την κατασκευήν δημοσίων ουρητηρίων, λουτρών, παρόλον είπε που

είνε εναντίον των Μπεν-Μιξτ, πλατειών και δασών. Εκάκισε πολύ και εχαρακτήρισεν ως καταδυναστικόν το ζήτημα της υπάρξεως ενός και μόνου παντοπωλείου από το οποίον ζημιώνουν πολύ οι πολίται. Παντοπωλεία, είτε πρέπει να υπάρχουν σε κάθε γειτονιάν η συνοικίαν ώστε ο κόσμος να προμηθεύεται ευκόλως το κρέας, τα λαχανικά και όλα ό,τι χρειάζεται όπως συμβαίνει εις όλας τας πολιτισμένας χώρας.

Έθιξε κατόπιν το  ζήτημα του περιορισμού    εις ωρισμένον χώρον μακρυά από τα όρια της πόλεως των δημοσίων γυναικών αι οποίαι γίνονται πάντοτε αιτία πολλών σκανδάλων. Εκάκισε την μανίαν μας εις το να χρησιμοποιούμεν ξένας λέξεις ως π.χ. το «μερσί» αντί του ελληνικότατου «ευχαριστώ», το οποίον «μερσί» χρησιμοποιείται σήμερον παντού ως και εις τα χωρία.

Κατόπιν έστρεψεν τον λόγον δια την ρυμοτομίαν της Λεμεσού την οποίαν ως πόλιν την γνωρίζει καλλίτερα από κάθε άλλην πόλιν της Κύπρου. Χρειάζονται, είπε, να ανοιχθούν λεωφόροι μεγάλοι με πλάτος 15-20 μέτρων από την προκυμαίαν μέχρι των πλησιεστέρων προς την πόλιν βουνών και από το νεκροταφείον μέχρι του κομμεσαριάτου, ο δρόμος του οποίου είναι μία από τας καλλίστας λεωφόρους.

 Μετά το πέρας της ωραίας διαλέξεως του κ. Φραγκούδη η οποία υπερήρεσε και κατεχειροκροτήθη, ο προοδευτικός Δήμαρχος της Λευκωσίας κ. Δ. Δέρβης εγερθείς ηυχαρίστησε τον κ. Φραγκούδην δια την θαυμασίαν του διάλεξιν δηλώσας ότι η Λευκωσία έκαμε σχέδιον ρυμοτομίας και η  εκτέλεσις του οποίου αρχίζει τον προσεχή Οκτώβριον».

Παρά της έγκαιρες λοιπόν νουθεσίες και προειδοποιήσεις του Φραγκούδη, ελάχιστα κάναμε, για πολλές δεκαετίες, για να προλάβουμε το κακό. Αν εξαιρέσεις τα Δημοτικά Λουτρά που κάναμε και κατεδαφίσαμε στη συνέχεια, κάποιες λεωφόρους, και «του περιορισμού  εις ορισμένων χώρον μακρυά από τα όρια της πόλεως των δημοσίων γυναικών» , αφού καταργήθηκαν οι οίκοι ανοχής και εγκαταστάθηκαν σε κρυφά διαμερίσματα, μασσατζίδικα και καμπαρέ στην τουριστική κυρίως περιοχή εκτός δημοτικών ορίων, κατά τα άλλα τίποτα.

 

Φώτο1 Γεώργιος Σ. Φραγκούδης

 

Φώτο 2 «Εκάκισε το σύστημα μερικών καταστηματαρχών οίτινες χρησιμοποιούν δι’ επιγραφάς των καταστημάτων των μη ελληνικά ονόματα…»

 

Φώτο 3  & 3Α Η Λεμεσός κατά την εποχή της «αραβοποίησης», στη δεκαετία 70-78

 

Φώτο 4 Δημοτικά Λουτρά, κτίστηκαν λίγα χρόνια μετά τη διάλεξη του Φραγκούδη.

 

Φώτο 5  Η Λεμεσός όπως ήταν την εποχή της διάλεξης

 

Φώτο 6&7 Δεκαετία του ’70 η  άναρχη «ανάπτυξη» αρχίζει